همیشه گرگان، گلستان هرگز !!

گرگان اگرچه گُل است، همیشه گرگان است 
 
گرگانو:مقاله‌ای در نقد چگونگی و شیوه‌ی انتخاب نام استان گلستان به جای استان گرگان به نگارش عبدالنّاصر مهیمنی
 

طرح پیشنهادی وزارت کشور مبنی بر انتزاع حدود دو پنجم از سرزمین موسوم به استان مازندران، و ایجاد و تأسیس استانی جدید به‌نام و به‌مرکزیت گرگان در اول تیرماه ۱۳۷۶ به تصویب قطعی هیئت دولت وقت رسید.

 

با آن تصمیم و تصویب ارزشمند برای تشکیل استان گرگان، آرزوی ۴۰ ساله مردم صبور و با فرهنگ گرگان‌ودشت تحقق یافت و موجی از شادی و ابراز رضایت بین اقشار مختلف مردم این استان پدید آمد، زیرا این منطقه از ایران عزیز، از دیرباز از ولایات نامدار و بزرگ میهن ما و همواره شایسته توجّه و ارتقاء بوده و پیوسته هم نام آن همین گرگان (و معرب آن جرجان) بوده، چه در تلفّظ پهلوی که به آن ورکان یا ورکانه (vurkan) و چه در تلفّظ یونانی که به آن هیرکانیا (hyrcania) می‌گفتند.

هخامنشیان

آورده‌اند که در برهه‌ای از تاریخ، سرزمین گرگان چنان گسترده و از نظر سیاسی توانمند بوده که مرزهایش به همسایگی روم شرقی می‌رسیده و مستقیماً با این امپراطوری بزرگ جهان قدیم، سفیر مبادله می‌کرده است.

اما مسرّت مردم و به‌ویژه آگاهان و اهل پژوهش، از تأسیس استان گرگان، دیری نپایید و خیلی زود مبدّل به ‎بُهت و اندوه شد. زیرا متأسفانه چندی بعد که لایحه تأسیس و ایجاد بیست و هشتمین استان کشور، با مشخصات مذکور، به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد و پس از آنکه جنجالی کوتاه و گذرا (و به عقیده نگارنده ناصواب، عوامانه و سهل‌انگارانه) بین نمایندگان مخالف و موافق بر سر نام استان جدید درگرفت، نهایتاً در آذر ماه همان سال، آن لایحه با نام “استان گلستان”، نامی فاقد هرگونه توجیه فرهنگی و تاریخی، و با اندک تغییرات دیگر، به تصویب مجلس رسید و به دولت ابلاغ شد.

هر چند اندکی بعد، در بهمن ۱۳۷۶، استانداری گرگان کار خود را رسماً آغاز کرد، اما به علت برخورد عوامانه و سیاسی‌کارانه بعضی از نمایندگان دوره پنجم مجلس شورای اسلامی در تعیین نام استان، آن خرسندی و نشاط مردم آگاه، و فرهنگدوستان و پژوهشگران، از تأسیس استان گرگان، تبدیل به یأس و نومیدی شد، زیرا متأسفانه نمایندگان مجلس در  ۱۶ آذر  ۱۳۷۶ برای این منطقه‌ی پر‌آوازه‌ی تاریخی، نام جعلی و کاملاً نامناسب گلستان را برگزیدند که هر چند به حیث ادبی نامی زیباست، اما از جهت نامگذاری منطقه‌ای شناخته‌شده، اصیل و تاریخی به این نام، باید به تأکید و صراحت گفت که برای مسّمایی بسیار خوش، اسمی بسیار ناشایست و ساختگی انتخاب شده است.

بحث و جدلی که درباره نام استان گرگان در پاییز ۱۳۷۶ در مجلس شورای اسلامی و در جریان تصویب قانون تأسیس این استان درگرفت، تا قبل از آن اصلاً سابقه نداشت و هرگز چنان رفتار سادهانگارانه و تنگنظرانه از نمایندگان مجلس درباره هیچ یک از  ۱۲ الی ۱۰ استانی که بعد از پیروزی انقلاب ایجاد و تأسیس شدند، مشاهده نشده بود. در دوره‌های گذشته نمایندگان همواره نظر کارشناسی وزارت کشور را به عنوان مرجع شایسته و قابل اعتماد درباره انتخاب نامها در تقسیمات کشوری پذیرفته بودند. عقلانیت حکم می‌کرد اینبار نیز چنین کنند، اما نکردند. 

این‌ها از نکات مهمی است که وزارت کشور بیش از سایر دستگاههای اجرایی وظیفه رعایت آنها را بر عهده داشته و درباره نام استان گرگان نیز به درستی رعایت کرده بود، و در لایحه تشکیل استان جدید، کارشناسانه و مسوولانه اقدام نموده و نام گرگان را برای استان جدید برگزیده بود. اما متأسفانه این تشخیص کارشناسانه، مستند و مستدل با مِهر و توجه عده‌ای از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، که بعضی از آنان اکنون به رحمت حق پیوسته‌اند، مواجه نگردید و جمعی دیگر از نمایندگان تحت تأثیر جوسازی و القائات آن عده محدود برای اولین بار و بدون هر گونه توجیه عقلی و منطقی درباره نام یک استان جدید، بر خلاف نظر کارشناسانه وزارت کشور رأی دادند.


حال با توجه به نقشی که اسم در بیان ویژگی‌های مسمّا دارد و نقشی که به‌ویژه در بیان گذشته و سمت و سوی آینده سیاسی سرزمین‌ها دارد، از کسانی که نام جعلی گلستان را برای سرزمین بسیار کهن و تاریخی و مرزی گرگان برگزیده‌اند باید پرسید که نام گلستان برای شنونده کدام سرزمین را تداعی می‌کند و کدام مفاخر علمی، فرهنگی و تاریخی را به‌یاد می‌آورد؟

کسانی که این نام بی‌ریشه را برای منطقه‌ای با بی‌نهایت ریشه‌های ملّی، مذهبی، تاریخی و فرهنگی برگزیده‌اند، از این پس سیّدشریف‌ها و سیداسماعیل‌ها و ابوسلیک‌ها و فخرالدّین اسعدهای گرگانی و یا جرجانی را به کجای ایران منتسب می‌کنند؟ آیا به گرگانی که همینک از آن فقط تلقی یک شهر (استراباد) می‌شود و یا به منطقه‌ای که اینک گلستان می‌خوانندش ؟ 

و اگر آن همه علما را منتسب به شهر گرگان (استرآباد) بدانیم سهم دیگر شهرهای منطقه تاریخی گرگان ((مثل رامیان (فندرسک)، کردکوی، علی‌آباد و گنبد (که خود منطقه اصلی و تاریخی شهر گرگان و مرکز ایالت قدیم جرجان بوده است)) از این مفاخر چه می‌شود؟ و آیا آن دسته از ساکنان شهرهای منطقه گرگان که احیاناً با نام گرگان برای استان‌شان موافق نیستند تاریخ و مدنیّت منطقه‌شان را به‌خوبی می‌شناسند؟

آیا ما می‌توانیم به‌دلخواه خویش و یا به هر مصلحتی نام منطقه‌ای مثل کرمان را بوستان و یا نام فارس را فردوس و نام اصفهان را خورشید بگذاریم با همه تقدس مذهبی و یا زیبایی ادبی و معنوی که کلمه‌های فردوس، بوستان و خورشید ممکن است دارا باشند؟ مسلماً خیر!

حال در اینجا سخن دیگری نیز ارزش بیان دارد و آن اینکه به همان دلایل که هیچ کس جرأت نمی‌کند نام فارس یا کرمان یا اصفهان یا خراسان یا سیستان را به هیچ مصلحتی تعویض کند و یا تغییر دهد، هیچ کس هم نباید به خود اجازه دهد نام گرگان را عوض کند و بدین وسیله از این منطقه کهن ایرانی با تغییر نام، ازاله‌ی فرهنگ و تاریخ کند.

دیوار گرگان

نگارنده بر این باور است که گرگان، برازنده‌ترین، معتبرترین و مناسب‌ترین نام برای آخرین (بیست و هشتمین) استان کشور می‌باشد و با تاریخ، جغرافیا، ادبیات، فرهنگ و نام بزرگان علم و ادب این مرز و بوم عجین است (شهر گرگان، دشت گرگان، رود گرگان، سد گرگان، خلیج گرگان، و نیز در اسناد متعدد تاریخی، دریای گرگان و ....)، و انتخاب هر نام دیگری جز آن، اشتباهی محض و تاریخی بوده است که همگان باید از آن حذر می‌کردند تا مبادا دولت ما امروز یا فردا مورد سرزنش بنیادهای عظیم فرهنگی جهان و ایران از جمله یونسکو و فرهنگستان زبان فارسی واقع گردد؛ همچنان که در تابستان ۱۳۸۱ در بخشی از مقاله‌ای که به قلم دکتر احمد جلالی، رییس ایرانی مجمع (شورای) عمومی یونسکو، در روزنامه ایران منتشر شد، این تغییر نام مورد انتقاد شدید قرار گرفت.

اما در سالهای اخیر آمدیم و به ملاحظه بعضی حساسیتهای خام و رقابتهای محلی دور از بلوغ – که از راه آموزش و توضیح درست و مدیریت فرهنگی قابل حل بودند- اسم تاریخی خطه گرگان(جرجان) را گذاشتیم استان گلستان! در حالی که در تذکره‌ها و کتابهای تاریخ، مثلاٌ تاریخ جرجان که در قرن پنجم نوشته شده است، نام صدها دانشمند و ادیب و هنرمندو شاعر و فقیه و متفکر با پسوند جرجانی(گرگانی) آمده است که در ایران و جهان اسلام و همه دنیا به این نام شناخته می‌شوند حالا بنا به این نامگذاری جدید، تکلیف ذهن تاریخی فرزندان ما چه می‌شود؟ آیا باید این شخصیتها را گلستانی بخوانند و بشناسند یا جرجانی؟!! 

در مهرماه ۱۳۸۱ نیز، سخنرانان شرکت‌کننده در کنگره بزرگداشت حکیم سیداسماعیل جرجانی، صاحب بزرگترین و قدیمی‌ترین دائره‌المعارف پزشکی به زبان فارسی، که در شهر گرگان برگزار شد نیز، به‌درستی، به انتخاب این نام غیرمنطقی، خُرده گرفتند.


گرگان نامی است فراگیر که مذهب‌ها و قومیت‌ها را نیز درنوردیده است، آنچنان که خانواده‌هایی بزرگ و اصیل از شیعه و سنی، ترکمن و فارس، و شهری و روستایی در گذشته و حال به گرگانی و هم به جرجانی (و نیز ترکمنها به گرگانلی و جرجانلی) موسوم بوده و هستند که با تفاهم و برادری، روزگار گذرانده‌اند.

آیا اقدام ناموفق عده‌ای از مسوولان احساساتی و ناآگاه از فرهنگ و تاریخ، در تغییر نام کرمانشاه به باختران (در اوایل دهه ۱۳۶۰ و در اوایل دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران) از خاطره‌ها رفته و آیا فراموش شده است که عمر نام بی‌اصالت باختران چقدر کوتاه بود؟ و چگونه آن دیار کهن در کمتر از ۱۰ سال بعد، مجدداً، کرمانشاه نام گرفت.

آیا مگر یکی از اهداف و وظایف اولیه فرهنگستان زبان و ادب فارسی و نیز بنیاد ایرانشناسی انتخاب و یا حفظ و صیانت از نامهای معتبر و اصیل نیست؟ و آیا این هدف فرهنگستان و بنیاد اصولاً جز به منظور جلوگیری از خودمحوری و پرهیز از کوتاه‌نظری و در نتیجه نگاهبانی از میراث تاریخی و فرهنگی ملت ما بوده است؟

واقعیت آن است که بر همین اساس نیز بود که فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال ۱۳۱۶ اطلاق نام گرگان را بر تمامی منطقه‌ای که امروز از آن به عنوان گرگان و دشت و یا به غلط “استان گلستان” یاد می‌شود، تصویب نمود.

آیا کسی هست که بداند زدودن نام گرگان از اطلس‌ها و نقشه‌های ایران و جهان چه هزینه‌های گزاف و چه تأثیرات و پیامدهای سویی دربرداشته و خواهد داشت و چه میزان سردرگمی برای اهل تحقیق و به‌ویژه برای ذهن‌های کنجکاو کودکان و جوانان به‌وجود آورده و خواهد آورد؟

نکته دیگری نیز حائز توجه است. در کشور ما یکسان بودن نام استان با نام مرکز آن امری بدیهی، پذیرفته و تجربه شده است. به طوری که در حال حاضر در 13 نقطه کشور نام استان و نام مرکز آن یکی است. (اردبیل، اصفهان، ایلام، بوشهر، تهران، زنجان، سمنان، قزوین، قم، کرمان، کرمانشاه، همدان و یزد …)  

استان گرگان که بیست و هشتمین استان کشور است، نیز می‌تواند چهاردهمین استان همنام با مرکز خود باشد. هرچند نگارنده این سطور در ده سال گذشته همواره بر مناسب و صحیح بودن نام گرگان برای این استان تأکید و اصرار داشته است، اما چنانچه کسانی این همنامی را چندان مناسب ندانند، آنگاه باید گفت که همزمان با تعیین و تثبیت نام استان گرگان می‌توان نام اصلی و تاریخی شهر گرگان را نیز به آن بازگرداند تا به همان نام قدیمی ”استرآباد“ موسوم گردد. همچنانکه بسیار از اهالی قدیمی و اصیل گرگان و بسیاری از روستانشینان حومه شهر گرگان، هنوز این شهر را استرآباد می‌خوانند.

سخن آخر اینکه ملت شریف ایران این منطقه را که اینک عده‌ای با اظهارات عوامانه و بدون مُداقّه علمی، و فرهنگی، و شاید صرفاً برای مقاصد کوتاه‌نظرانه سیاسی خود، گلستان نام نهاده‌اند، برای همیشه به نام گرگان می‌شناسند. این گونه نامگذاری‌های بی‌توجیه منطقی‌، شتابزده و بی‌اصالت، درخور مناطقی است که دفعتاً و با ملاحظات استعماری به‌وجود آمده و تبدیل به منطقه و یا حتّی کشوری جدید می‌شوند و ابداً شایسته سرزمینی نیست که به قدمت کشور مادر خویش، یعنی ایران عزیز، تاریخ دارد و در کهن‌ترین سند کتبی ملت ایران (اوستا)، از آن به صراحت یاد شده و حرکت‌های تاریخ‌ساز جهانی، چون قیام اشکانیان و علویان، از آن برخاسته است.

فراموش نکنیم نامهایی که دفعتاً بروز می‌کنند حتی اگر بیانگر احساسات عمیق معنوی و برخاسته از عشق خالصانه به دین و میهن و معرف اوج فداکاری هم باشند، چنانچه ریشه و سابقه فرهنگی و اصالت تاریخی و مبنای علمی و اجتماعی و پذیرش عمومی نداشته باشند، نه تنها اهل خِرد بلکه عامه مردم نیز بر ماندگاری‌شان پای نخواهند فشرد، مانند آنچه که پس از دوران دفاع مقدس اتفاق افتاد و نام زودگذر خونین‌شهر با همه ارزشهای معنوی و ایمانی‌اش هرگز جایگزین نام جاودانه خرمشهر نگردید.

به امید آنکه نام سرزمینی را که از هزاران سال قبل پدران ما برای ماندگاریش خون داده‌اند و نماد اصالت تاریخی و فرهنگی ملت ماست، با ساده‌انگاری و یا خدای نخواسته برای دست یافتن به اهداف زودگذر و منافع ناپایدار خویش و یا به اندک بهای باج دادن به سیاست‌بازان تازه به دوران رسیده، از تاریخ و یاد این کشور و جهان محو نکنیم، که نام گرگان هرگز هم محو نمی‌شود، و به امید آنکه نمایندگان مجلس و مسوولان عالی و کارگزاران سیاسی و فرهنگی، با احساس مسوولیت این خطای نامگذاری را فوراً اصلاح کنند و نام اصیل  گرگان را به آن بازگردانند، تا هرگز در برابر آیندگان شرمسار و سرافکنده نباشیم.

انتهای مطلب

چگونگی و شیوه‌ی انتخاب نام استان گلستان به جای استان گرگان

کانال گرگان و توسعه