شورای شهر گرگان وتکالیف و ارتباط آن با حقوق شهروندی
ارسالی از اسماعیل هزارجریبی (25 بهمن 1395) حقوق شهروندی یکی از مقوله های نوظهور درجوامع بشری است واز اهمیت خاصی برخوردار است که شامل حقوق گوناگونی برای شهروندان می شود.
قبل از پرداختن به مقوله حقوق شهروندی می باست تعریفی مناسب وراهبردی از مفهوم شهروند را ارائه کرد .پاسخ به این سوال می تواند مارا درراه تفهیم حقوق شهروندی هدایتگر باشد .
مفهوم شهروندی برای اولین بار برای جدا کردن مردم عادی از بردگان واسیران جنگی دردولت شهرهای آتن واسپارت دریونان باستان به کارمی رفت ومردمی که درامور شهر وتصمیم گیری های مربوط بدان حق مداخله ومشارکت داشتند را "شهروند" می نامیدند.
درکشور ما این مفهوم ، نوظهور است وبرای اولین بار درفرهنگ فارسی " شهر کلمه "درسال 1373 این واژه چنین تعریف شد: شهروند کسی است که اهل یک کشور وشهر باشد واز حقوق متعلق به ان برخوردار باشد.
این مفهوم به تدریج با ورود مفاهیم جدیدی نظیر :قانون ، مشارکت ، اخلاق مدنی ، پرسشگری وپاسخگویی ، مسئو.لیت پذیری و.... درحوزه اجتماعی جوامع ، مفهوم وجایگاه شهروندی اهمیتی دوچندان یافت .
دریک نگاه کلان مفهوم شهروندی از دوبخش حقوق ومسئولیت پذیری تشکیل شده است که همانند دوبالی هستند که نارسایی درهر کدام از این مولفه ها ، نتیجه ای جز هدر رفتن وبی نتیجه ماندن نیمه دیگر نخواهد داشت .
در تعریف بسیط تر، شهروند یکی از مقوله های راهبردی جامعه مدنی محسوب شده وافراد باید دارای ویژگی های زیر باشند تا به عنوان یک شهروند فعال تلقی گردند :
- الف- با عضویت ازاد درتشکل ها وانجمن ها، ضمن مشارکت وعمل اجتماعی درتعاملی منطقی با سایر اندیشه ها باشد.
- ب- ضمن اشنایی با حقوق فردی خود،می داند که قانون درخدمت مردم وبرای حفاظت از حقوق آنهاست وبرای مطالبه حقوق خود تلاش می کند.
پس با توجه به اینکه شما درصدد تعریف بخش اول شهروندی یعنی داشتن حق وحقوق شهروندی هستید .
این حقوق متعلق به تمامی شهروندان وهمه افراد جامعه است ومی توان با توسل به قانون همه انان را مورد حمایت قرار داد ونه افراد ونه دولت اجازه لغو خودسرانه آنان را ندارند. معمولا در این حقوق از افراد درمقابل دولت دفاع می شود ، اگر چه انگاره حقوق شهروندی پدیده جدیدی نیست اما درسده 20 میلادی معنای نوینی یافته است . حقوق شهروندی ورعایت مولفه های آن برای طرفین بحث از مصادیق ساختارهای مردم سالار محسوب می گردد.
مطالعات متعدد وگسترده درزمینه شهروندی نشان می دهد این مفهوم درطول تاریخ ودرجوامع مختلف هرگز پدیده ای واحد ویکپارچه نبوده ، اما همواره بنیاد اصلی آن برحقوق وظایف قانونی قرار داشته است .درهرکشوری که حکومتی مبتنی برقانون وجود دارد وقانون بر روابط و مناسبات آن حاکم است ؛مجموعه ای تحت عنوان حقوق وتعهدات شهروندی وجود دارد که تعیین کننده روابط متقابل میان شهروندان ونیز روابط میان شهروندان با یکدیگر است . ولی محتوای این حقوق وتعهدات ونیز کسانی که به عنوان شهروند شناخته شده ومی توانند از آن برخوردار باشند؛ درتمام جوامع ودرتمام زمان ها یکسان نیست .به عبارتی محتوای شهروندی بر حسب شرایط اقتصادی ، سیاسی ،اجتماعی وفرهنگی حاکم بر کشور ونیز تاریخ ، آداب ورسوم واصول واعتقادات متفاوت دینی است .
صرف نظر از ملاحظه فوق ، تشکیل جامعه ای دارای مدیریت که بر پایه عقل ومنطق بنا شده باشد ؛ نیازمند حقوق وتکالیفی متقابل میان دولت وملت است که این حقوق ومسئولیت های فرد ودولت از طریق حقوق و وظایف متقابل دربرابر یکدیگر حاصل می شود. عضویت شهروند درمحدوده حاکمیت دولت ملی با تاکید بر حقوق مدنی ، سیاسی وحقوق اجتماعی هر شهروند همراه است . چنین حقوقی را حقوق شهروندی گویند.
شهروندی بر اساس نظام حقوقی هر کشور که مهم ترین آن "قانون اساسی " است به افراد تعلق می گیرد، بنابراین قانون اساسی هر کشورمبنای سامان دهی اجتماعی آن جامعه به شمار می رود .
حقوق مدنی ، سیاسی ، اقتصادی وفرهنگی شهروندی درقانون اساسی جمهوری اسلامی ایران درقالب "حقوق ملت " درج شده است ، این حقوق را می توان در سه دسته کلی تقسیم کرد:
- نخست حقوقی که بدون هیچ گونه قید وشرطی به عنوان حق همه افراد شناخته شده که 16 اصل را دربر می گیرد.
- دسته دوم قوانینی است که درمتن مقید ومحدود شده که قید آن را حکم قانون تعیین کرده است .هفت اصل را می توان دراین دسته جای داد.
- دسته سوم قوانینی که ناظر بر حقوق مشروط شهروندان است واصل شرط نیز درمتن قانون لحاظ شده است این اصل مشروط به عدم اخلال به مبانی اسلام ، عدم نقض استقلال ، آزادی ، وحدت ملی ، موازین اسلامی وعدم مخالفت با اسلام ومصالح عمومی وحقوق دیگران است .
روشن است که درقانون اساسی به عنوان مهمترین مبنای نظام حقوقی به تامین نیازها وخواسته های مردم توجه شده ومفهوم رایج تابعیت سرزمین را به رسمیت شناخته است .به عبارت دیگر قانون اساسی گام موثری درفرایند حاکمیت قانون ، تضمین آزادی ها وبرخورداری از امکانات وتحقق شهروندی برداشته است .
دراصل مجموعه قواعد ، رویه ها وقوانین حقوقی که به صورت خاص برای آحاد مردم وافراد تنظیم می گردد وموجبات جلوگیری از تضییع حقوق فردی درقبال رفتارهای کلان حاکمیتی ویا حتی دیگری می شود را حقوق شهروندی می توان نامید .
برخی از مهمترین مولفه های حقوق شهروندی را نام ببرید؟
- حق برابری شهروندان با یکدیگر
- امنیت فردی
- آزادی عقیده وبیان
- آزادی مطبوعات
- اصل مصونیت اسرارشخصی
- آزادی های عمومی شهروندان
- اصل امنیت اجتماعی
- اصل برائت
- اصل ممنوعیت شکنجه واجبار
- اصل منع هتک حدمت وحیثیت افراد
- اصل برخورداری از نیازهای اولیه وثانویه.
